آنالیز آب کشاورزی به منظور تعیین کیفیت آب آبیاری انجام میشود. منظور از کیفیت آب آبیاری مطلوب بودن آن برای مصرف در کشاورزی است. کیفیت آب آبیاری مصرف بهینه کودهای شیمیایی را تعیین می کند. همچنین کیفیت نمونه آب آبیاری کارایی سموم شیمیایی در کشاورزی را مشخص می کند. و به مدیریت مصرف بهینه منابع محدود آب کمک می کند. ارزیابی کیفیت آب آبیاری از نظر تاثیر بر رشد گیاه بسیار مهم است.
معیارهای ارزیابی کیفیت آب آبیاری از نظر تاثیر آن بر رشد و تغذیه گیاه
شوری یا غلظت کل نمکهای حل شده در آب:
برای تعیین غلظت کل نمکها در نمونه آب آبیاری دو روش وجود دارد.
1. مقدار باقی مانده خشک: در آنالیز آب کشاورزی یک نمونه آب را از کاغذ صافی می گذرانند سپس آب زلال بدست آمده با حرارت تبخیرمی گردد، آنچه در ته ظرف باقی می ماند نمکهایی است که در آب حل بوده اند که به نام باقی مانده خشک نامیده شده و با علامت TDS در جدول گزارش آنلیز اب اعلام میشود. باقی مانده خشک بر حسب میلی گرم در لیتر یا قسمت در میلیون (ppm ) گزارش میشود. در صورتی که آب فاقد بیکربنات باشد روش ساده و نسبتا دقیقی برای تخمین مقدار نمکهای محلول است. چنانچه آب حاوی بیکربنات باشد، حدود نیمی از بیکربنات ها در اثر حرارت از بین رفته لذا مقدار TDS حاصله با مقدار واقعی آن متفاوت خواهد بود. .مقدار آن در آبهای معمول آبیاری بین 0 تا 2000 میلی گرم در لیتر متغییر است
هدایت الکتریکی : با علامت اختصاری EC نشان داده میشود و به عنوان یک نمایه استاندارد در توصیف مقدار غلظت نمکهای موجود در آب مورد قبول است.هرچه غلظت نمکهای موجود در آب بیشتر باشد هدایت الکتریکی نیز بیشتر خواهد بود.
2.میزان نسبی سدیم یا سدیمی بودن یا غلظت سدیم موجود در آب نسبت به سایر کاتیونها: غلظت زیاد سدیم در خاک علاوه بر تخریب خواص فیزیکی خاک باعث کاهش نفوذپذیری، تهویه خاک می شود. خاکهای سدیمی معمولا ساختمان نامناسب و تخریب شنده ای دارند. بنابراین مشکل تهویه ضعیف و تجمع آب آبیاری و زهکشی نامناسب در این خاکها وجود دارد. و در نهایت محیط نامناسب برای رشد گیاه ایجاد می کنند. غلظت سدیم زیاد نسبت به سایر کاتیونها در گیاه ایجاد مسمومیت می کند.نسبت جذب سدیم یا SAR برای اکثر خاکها 13 در نظر گرفته شده است. و همراه شوری آب آبیاری در تعیین نفوذ پذیری آب آبیاری در خاک به کار می رود.
سختی آب:
سختی آب ناشی از وجود نمکهای محلول فلزی است.(عمدتا نمکهای محلول کلسیم ومنیزیم و تا اندازه ای نمکهای محلول آهن، آلومینیوم، روی، منگنز)
سختی دائم:
بخشی از سختی آب که ناشی از نمکهای فلزی غیر بی کربناتهاست( سولفاتها- نیتراتها- کلریدها و ….) و با جوشاندن از بین نمی رود و برای ازبین بردن آن باید از ترکیبات شیمیایی مناسب استفاده شود.
سختی کل:
مجموع سختی موقت و سختی دایم را سختی کل می گویند. آبی که سختی آن از یک میلی اکی والان در لیتر کربنات کلسیم کمتر باشد ( یک میلی اکی والان در لیتر برابر 50 میلی گرم کربنات کلسیم در یک لیتر آب ) آب نرم گفته می شود. زمانی که سختی آب بیش از 300 باشد احتمال مسدود شدن سیستم آبیاری توسط رسوب املاح کلسیم و منیزیم زیاد است. در چنین شرایطی نبایستی مزرعه یا باغ به سیستم تحت فشار مجهز شود.
PH آب آبیاری:
بیانگر اسیدی بودن یا بازی بودن آب آبیاری می باشد. معمولا مقدار آن برای اکثر آبهای آبیاری کمتر 8 است. اما در مناطق خشک و شور گاهی با PH بیشتر از 8 دیده می شود. در چنین آبهایی غلظت کربناتها و سدیم بالا بوده و در صورت آبیاری با این آب باعث افزایش PH خاک می شود. در این صورت باعث کاهش قابلیت استفاده بعضی عناصر غذایی از جمله فسفر و عناصر کم مصرف نظیر آهن و روی می شود. در صورتی که PH کمتر از 6 باشد موجب آزاد شدن عناصر سمی از خاک شده و سبب مسمومیت گیاه می شود.
بُر:
بُر یک عنصر کم مصرف و ضروری گیاه است. چنانچه مقدار آن از حد مجاز در آب آبیاری بالاتر رود، باعث بروز مسمومیت در گیاه می شود.
کُلر:
عنصر کلر یکی از عناصر کم مصرف برای گیاهان می باشد. و معمولا غلظت آن در آب و خاک مناطق خشک و نیمه خشک بیش از حد نیاز بوده و موجب صدمه به گیاهان از جمله گیاهان حساس می شود. در آبهای آبیاری بین غلظت کلر و شوری یک رابطه مستقیم وجود دارد و با افزایش میزان شوری مقدار کلر هم افزایش می یابد.
سدیم:
سدیم به عنوان عنصر ضروری برای برخی گیاهان نمی باشد. در غلظت بالا این عنصر از طریق مستقیم و یا غیر مستقیم موجب صدمه به گیاهان می شود. در آنالیز آب آبیاری علاوه بر سدیم، کاتیونهای مانند کلسیم و منیزیم و آنیونهایی مثل کربنات، بیکربنات، سولفاتها، نیترات هم اندازه گیری می شود.
برای انجام آنالیز نمونه آب آبیاری باید ابتدا نمونه برداری از منبع آب کشاورزی توسط کارشناس یا شخص خبره صورت گیرد.
تهیه نمونه از چاه آب:
نمونه برداري حتماً زمانی انجام شود که حداقل 20-30 دقیقه مداوم از چاه، پمپاژ صورت گرفته و نمونه از سر لوله اصلی گرفته شود. نمونه برداري از یک برکه یا مخزن: در این مورد باید طوري نسبت به تهیه نمونه اقدام شود که نمونه آب در نقطه نمونه برداري به هم نخورد.
تهیه نمونه از آب رودخانه و قنات و آب جاري:
چون کیفیت آب از سطح به عمق و از کنار به وسط رودخانه تغییر می کند، باید در محل مناسب، نمونه برداري از چند نقطه عرض و عمق رودخانه که آب جریان دارد صورت گیرد 20 سانتیمتر زیر سطح آب ( در مورد قنات نیز باید از نقاطی که آب در حال جریان است، نمونه گرفت). براي انجام نمونه برداري صحیح توجه داشته باشید ظرفی که نمونه آب به وسیله آن به آزمایشگاه ارسال می شود یا با آن نمونه برداري انجام می گیرد، باید کاملاً تمیز بوده و موقع برداشت نمونه چند مرتبه با آب نمونه برداري پر و خالی شود و پس از نمونه برداري درب ظرف باید محکم بسته شود.
نمونه ها، سریعا برای انجام آنالیز به آزمایشگاه معتبر خاکشناسی انتقال داده می شوند.
